Besinlerin içerisinde doğal olarak yer alan sodyum minerali, vücudun dengesini sağlamak açısından oldukça etkilidir. Farkında olmadan yediğimiz yiyecekler sayesinde vücuda alınmaktadır. Sodyum açısından en zengin olan yiyeceklerden bir tanesi sofra tuzudur. Hemen hemen her yemeğin içerisinde sofra tuzu bulunmaktadır. Fakat vücudun alması gereken belli bir sodyum miktarı bulunmaktadır. Gereğinden fazla ya da gereğinden az alınması ciddi problemler yaratmakta ve hastalıklara neden olmaktadır.
Sodyum Eksikliği Nedir?
Sodyum eksikliği hiponatremi olarak da adlandırılmaktadır. Kandaki referans değeri 135 mEq/L ile 145 mEq/L arasındadır. Kanda 135 mEq/L den daha düşük ise sodyum eksikliği var demektir. Vücudun yeteri kadar tuz almadığı anlamına gelir. Bu soruna vücuttaki fazla su miktarı ve aşırı terleme de sebep olabilir. Eğer kan değerinde 120 mEq/L den daha düşük sodyum olduğu belirlenirse bu ciddi derecede sodyum eksikliğinin göstergesidir. Böyle durumlarda hemen tedaviye başlanmalıdır.
Günlük Sodyum İhtiyacı
Bilindiği üzere tüm yemeklerin içine koyduğumuz tuzun içerisinde yaklaşık %40 sodyum bulunmaktadır. Bu nedenle günlük tuz tüketimi 6 gramı kesinlikle aşmamalıdır. 6 gram tuz, bir tepeleme çay kaşığına denk gelmektedir. Bu da 2400 mg sodyuma tekabül eden bir miktardır. Ülkemizde tuz tüketimi burada önerilen miktarın 3 buçuk katı kadardır. Bu nedenle Türkiye’de bunun önüne geçmek için ekmek, peynir, zeytin, salça ve pul biber gibi ürünlerin tuzlarının azaltılmasına yönelik yasal bir düzenleme yapılmıştır.
Aşırı tuz tüketimi ciddi hastalıklara sebep olduğundan dolayı her birey kendi yaşına ve bireysel özelliklerine göre tuz tüketmelidir. Türkiye beslenme rehberi yaş gruplarına göre alınması gereken sodyum miktarını ( RDA ) ve tolere edilebilir üst alım miktarını ( UL ) belirlemiştir.
- 7-11 ay arası: RDA Sodyum: 70 mg UL Sodyum mg: –
- 1-3 yaş arası: RDA Sodyum: 1000 mg UL Sodyum mg: 1500 mg
- 4-8 yaş arası: RDA Sodyum: 1200 mg UL Sodyum mg: 1900 mg
- 9-13 yaş arası: RDA Sodyum: 1500 mg UL Sodyum mg: 2200 mg
- 14-50 yaş arası: RDA Sodyum: 1500 mg UL Sodyum mg: 2300 mg
- 51-70 yaş arası: RDA Sodyum: 1200 mg UL Sodyum mg: 2300 mg
- Gebelik dönemi: RDA Sodyum: 1500 mg UL Sodyum mg: 2300 mg
- Emziklik dönemi: RDA Sodyum: 1500 mg UL Sodyum mg: 2300 mg
7 ila 11 ay arası bebekler için bir üst sınır belirtilmemesi üst sınır olmadığı anlamına kesinlikle gelmemelidir. İlk 6 ay da da bebekler anne sütü ile beslendiği için miktar belirtilmemiştir. Anne sürü içerisinde sodyum minerali yeterli miktarda bulunmaktadır.
Sodyum Eksikliği Nedenleri Nelerdir?
Sodyum eksikliğinin birçok nedeni bulunabilmektedir. Tedavisi için bu nedenin çok doğru bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir.
- Şiddetli kusma ve ishal durumu,
- Antidepresan ilaçları kullanmak,
- Ağrı kesici ilaçlar kullanmak,
- Aşırı sıvı tüketmek,
- Su hapları (diüretikler) kullanmak,
- Böbrek hastası olmak,
- Böbrek yetmezliği durumu,
- Karaciğer hastalıkları,
- Kalp hastalıkları,
- Egzersiz sırasında çok fazla su tüketmek,
- Yağ yüksekliği.
gibi durumlar en önemli nedenleri arasında yer almaktadır. Eğer kandaki sodyum seviyesi düşük, fakat idrardaki sodyum seviyesi yüksek ise vücut çok fazla sodyum minerali kaybediyor anlamına gelmektedir. Eğer sodyum minerali hem kanda hem de idrarda düşük ise vücut yeteri kadar tuz alamıyor ya da çok fazla su tüketiyor demektir.
Sodyum Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Sodyum eksikliği kişiden kişiye değişerek farklı belirtiler ile kendini gösterebilmektedir. Vücuttaki tuz miktarı kademeli olarak düştüğünde herhangi bir belirti görülmemektedir. Fakat bir anda düştüğünde ise ciddi belirtiler söz konusudur. Yaşlılarda gençlere oranla daha şiddetli belirtiler görülmektedir. Bu nedenle hafif ve ciddi belirtileri ayrı ayrı inceleyebiliriz;
Hafif Belirtileri
- Vücut yorgunluğu,
- Çabuk sinirlenme,
- Zayıflık,
- Baş ağrısı,
- Mide bulantısı,
- Kusma,
- Kas krampları,
- Denge kurmada zorluk çekme,
- Düşme,
- İştahsızlık,
- Mide ve bağırsak problemleri.
Ciddi Belirtileri
- Nöbet geçirme,
- Komaya girme,
- Beynin olumsuz etkilenmesi,
- Zihin bulanıklığı,
- Beyin kanaması,
- Refleks artışı,
- Çok uyuma.
Sodyum Eksikliği Hangi Hastalıklara Yol Açar?
Sodyum vücudun dengesini sağlayan önemli bir mineraldir. Eksikliği durumunda birçok hastalığı da beraberinde getirmektedir.
- Vücutta halsizlik oluşumunu tetikler.
- Güçsüzlük durumuna yol açar.
- Baş dönmesi ve şiddetli bir baş ağrısına neden olur.
- Kalp çarpıntısına neden olur.
- Tansiyon düşüklüğüne neden olur.
- Hafıza kaybı olmasını tetikler.
- Depresyona neden olur.
- Kemik erimesine neden olur.
- Kalp ve damar hastalıklarına neden olur.
- Beyin ödemi oluşmasına ve çeşitli beyin hastalıklarına neden olur.
Sodyum Eksikliği Tedavisi
Sodyum eksikliği tedavisi için öncelikle bir doktora başvurulmalı ve tanı koyulmalıdır. Tanısı kan testi yapılarak konur. Bazı doktorlar kan testinin yanında idrar, böbrek, üre ve karaciğer tahlilleri de isteyebilmektedir. Tanı konduktan sonra buna sebep olan nedenler bulunmalıdır. Sonrasında ise sodyum eksikliğinin altında yatan nedeni ortadan kaldırmak gerekir. Bu doğrultuda bir tedavi yöntemi uygulanmalıdır. Tedavi yöntemleri belirtilere göre ve sodyum eksikliğinin derecesine göre değişiklik göstermektedir.
Tedavi Yöntemleri
- Düşük dozda sodyum eksikliği görülen kişiler, kesinlikle günde 1 litreden daha fazla sıvı tüketmemeli. Sadece su değil tüketilen tüm sıvılar 1 litrenin üzerinde olmamalıdır. Bunun yanı sıra doktorun vereceği ilaçlar düzenli olarak kullanılmalıdır.
- Eğer sodyum eksikliği belirtileri ciddi ise hasta mutlaka hastaneye yatırılarak gözetim altında tutulmalı ve tedavisi hastanede uygulanmalıdır. Bu durumda intravenöz sodyum tedavisi uygulanması önerilmektedir.
- Sodyum eksikliği kalp, karaciğer ve böbrek gibi organlardan kaynaklanıyor ise bu durumda cerrahi müdahale devreye girmektedir. Doktor cerrahi seçeneklerden en uygun olanını belirleyerek uygulamalıdır.
- Sodyum eksikliği eğer troid bezlerinin bozukluğundan kaynaklanıyor ise genellikle ilaç tedavisi uygulanmasına karar verilir.
- Hiçbir belirti göstermeden aniden ortaya çıkan sodyum eksikliği durumunda hastanın zarar görmemesi için serum yolu ile vücuduna sodyum takviyesi yapılmaktadır.
- Ayrıca sodyum eksikliği akut hiponatremi söz konusu ise bir anda değil, yavaş yavaş yükseltilerek tedavi edilmelidir.
Tuz Tüketimi ile İlgili Öneriler
- İyotlu tuz tüketilmesi tavsiye edilmektedir.
- Günlük alınması gereken tuz miktarı 5 -6 gramı kesinlikle geçmemelidir.
- Dışarıdan satın alınan ambalajlı ürünleri satın alırken tuzsuz ya da az tuzlu ürünler tercih edilmelidir.
- Yemek yaparken en fazla 1 tatlı kaşığı tuz eklenmelidir.
- Hazır soslar, atıştırmalık ürünler, kuru yemişler, turşular, konserveler ve içecekler çok fazla miktarda tuz içerdiği için tüketilmesi tavsiye edilmez.
- Tuz yerine sirke, limon ya da çeşitli baharatlar kullanılmalıdır.
- Tuz tüketiminde fazlaya kaçıldığının en büyük belirtisi ağızda ve dilde kuruma olmasıdır.
- Rafine tuz yerine doğal kaya tuzu tüketmek gerekmektedir. Bu nedenle kullanılan tuzun çeşidi de oldukça önem taşımaktadır.
- Sodyum eksikliği durumunda halsizlik oluşur. Bu durum düzelene kadar fazla miktarda tuz tüketilebilir.
- Gizli sodyum kaynaklarını göz ardı etmemek ve dışarıdan satın alınan ürünlerin üzerinde yazan sodyum miktarı incelenmeli, içerisindeki tuz miktarını öğrenmek için sodyum 2.5 ile çarpılmalıdır.
Sodyum Fazlalığı Nedir?
Kandaki sodyum mineralinin fazla olmasına verilen addır. Hipernatremi olarak da bilinmektedir. Kandaki sodyum 145 mEq/L ve üzerinde ise sodyum fazlalığı var demektir. Bu oldukça az karşılaşılan bir durumdur. Eksikliğinde olduğu gibi fazlalığın da da bir çok rahatsızlık meydana gelmektedir. Bu nedenle sodyum minerali vücutta ne çok fazla ne de çok az olmalıdır.
Az su tüketen, yetersiz beslenen, daha önce enfeksiyon geçirmiş ve yaşlı kişilerde daha çok görülmektedir. Bunların yanı sıra sodyum fazlalığı yeni doğan bebeklerde de görülebilen bir durumdur. Tedavi sürecinde tuz tüketimi azaltılmalıdır. Vücudun günlük su ihtiyacı giderilmelidir. Nedenleri arasında ise, fazla su kaybı, yeterli su tüketmemek ve aşırı sofra tuzu tüketmek gösterilebilir.
Sodyum Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?
Kandaki sodyum fazlalığı belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir.
Hafif Belirtiler
- Çok güçlü bir susuzluk hissi,
- Ağız içinde ve dilde kuruluk,
- Vücutta halsizlik,
- Mide bulantısı,
- İştahsızlık,
- Bebeklerde tiz ses ile ağlama,
- İstemsizce kasların kasılması.
Şiddetli Belirtiler
- Bilinç kaybı,
- Sürekli uyuma isteği,
- Beyin kanaması,
- Reflekslerde artış,
- Nöbet geçirme,
- Komaya girme,
gibi belirtiler ortaya çıkmaktadır. Bu belirtileri kendinde tespit eden kişiler zaman kaybetmeden mutlaka bir doktora başvurmalı ve tedaviye başlamalıdır.
Sodyum Fazlalığı Tedavisi
Tedavi yönteminin belirlenmesi için öncelikle kan ve idrar tahlilleri yapılması gerekmekte ve vücuttaki sodyum miktarının belirlenmesi gerekmektedir. Daha sonrasında ise sodyum yüksekliğine neden olan etken ortadan kaldırılmalı ve uygun tedavi yöntemi uygulanmalıdır. Tedavi sırasında sodyum bir anda düşürülmemelidir. Vücuttaki sodyum hızlı bir şekilde düşürüldüğünde beyin ödemi gibi ciddi rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. Ayrıca hasta tedavi süresi boyunca gözetim altında olmalı ve değerleri kontrol edilmelidir. Sodyum fazlalığı durumunu ortadan kaldırmak için ise öncelikle hazır gıda alımına son verilmelidir. Doğal beslenmek bu nokta oldukça önemlidir. Sodyum fazlalığı durumunda uygulanabilecek tedavileri şu şekilde sıralayabiliriz;
- Alınan sıvı miktarında kısıtlamalar yapılır.
- Diüretik dozajı uygun bir şekilde ayarlanır.
- İlaç tedavisi uygulanır.
Sodyum Fazlalığı Hangi Hastalıklara Yol Açar?
Hastalıklar
- Mide kanseri,
- Mide iltihaplanmaları ve yaralar,
- Kemik erimesi (osteoporoz ),
- Tansiyon hastalığı,
- Kalp hastalığı,
- Böbrek hastalığı.
Sodyum Fazlalığı Riskini Artıran Etmenler
- Yaşlılık,
- Yeni doğan,
- Fiziksel olarak zayıflık,
- Diyabet hastalığı,
- Tuz içeriği yüksek beslenme düzeni,
- Yoğun bakımda yatan hasta olmak.
Sodyum İçeren Besinler Nelerdir?
Sodyum mineralinin vücutta bir çok görevi bulunmaktadır. En önemli görevleri, vücuttaki sıvı dengesini sağlar, sinir sinyallerinin iletilmesinde etkilidir ve vücuttaki kasların düzenli bir şekilde çalışmasını sağlar.
Sofra tuzu, salata, et, balık, pastırma, peynir, salatalık turşusu, hazır çorba, konserve sebze, tuzlu kuruyemiş, simit ve benzeri gıdalarda bulunmaktadır. Yeterli ve dengeli beslenen kişiler, sodyum mineralini vücuduna yeterli bir şekilde alabilmektedir.
Günlük hayatta sodyum eksikliğine maruz kalmamak için bazı önlemler alınması gerekmektedir. Örneğin, salatalarda aşırı olmamak kaydıyla günlük sodyum ihtiyacı dozunu karşılamak için tuz kullanılması tavsiye edilir. Bunun yanı sıra turşu, maden suyu, ceviz, fındık, fıstık ve balık tüketerek vücudun ihtiyacı olan sodyum, doğal yollar ile karşılanmalıdır.
