Bebeklerin, çocukların ve tüm insanların kas, beyin, fiziksel ve bilişsel olarak gelişimini destekleyen önemli bir mineraldir. Bu nedenle eksikliği durumu sağlık açısından riskli ve zararlı bir durumdur. Dünyada çok sık rastlanan ve hemen hemen herkeste görülebilen bir rahatsızlık durumudur. Özellikle az gelişmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerde sıkça rastlanmaktadır. Halk arasında kansızlık olarak da ifade edilmektedir. Bunun nedeni, demirin kanın içerisinde bulunan hemoglobin proteininin içinde bulunmasıdır. Temel görevi, akciğerden alınan oksijenin hemoglobine bağlanarak dokulara aktarılması olarak ifade edilebilmektedir.
Erkeklere oranla kadınlarda daha sık rastlanmaktadır. Bu rahatsızlık yapılan araştırmalara göre erkeklerde %20 civarında görülürken, kadınlarda bu oran %35’e çıkmaktadır. Demir eksikliği rahatsızlığı genelde hafife alınmakta ve çok fazla önemsenmemektedir. Fakat tedavi edilmediğinde ciddi rahatsızlıkları da beraberinde getirdiği göz ardı edilmemelidir.
Demir Eksikliği Nedir?
Vücutta ihtiyaç duyulan demir miktarının çeşitli nedenlerden dolayı karşılanamaması durumunda eksikliği ortaya çıkmaktadır. Kana kırmızı rengini veren hemoglobin demir içermektedir. Kandaki demir oranı düşük olduğunda alyuvar üretimi de azalmaktadır. Bunun sonucu olarak da hücre doku ve organlara oksijen taşıma oranında azalmalar oluşur. Bu hastalık biraz daha ilerlediği zaman demir eksikliği anemisi meydana gelmektedir. Bu nedenle insan hayatı için oldukça önem taşımaktadır.
Özellikle hamile kadınların, yaşlıların ve çocukların daha çok dikkat etmesi gereken bir durumdur. Çünkü demir hem zihinsel hem de bedensel gelişimini destekleyen bir mineraldir. Fakat belirtileri hemen vücutta kendini belli etmediği için sık sık kan testi yaptırmak ve kan değerlerine baktırmak gerekmektedir.
Günlük Demir İhtiyacı
Demir mineralinin eksikliği, yorgunluğa ve bağışıklık sistemini zayıflatarak vücuda zarar vermektedir. Demir yüksekliği de aynı şekilde sağlığımız için zararlı bir durumdur. Bu nedenle günlük alınması gereken demir miktarına göre hareket etmeli ve bu şekilde beslenmelidir. Demir miktarı cinsiyete göre, hamile ve bebek olma durumuna göre değişiklik göstermektedir.
- 7- 12 aylık bebekler için 11 mg.
- 1 -3 yaş arası çocuklar için 7 mg.
- 4- 8 yaş arası çocuklar için 10 mg.
- 9 -13 yaş arası çocuklar için 8 mg.
- 14 -18 yaş arası kız çocukları için 15 mg.
- 14 -18 yaş arası erkek çocukları için 11 mg.
- 19 -50 yaş arası kadınlar için 18 mg.
- 14- 50 yaş aradı hamile kadınlar için 27 mg.
- 14- 18 yaş arası emziren kadınlar için 10 mg.
- 19 -50 yaş arası emziren kadınlar için 9 mg.
- 19 -50 yaş arası erkekler için 9 mg.
- 51 yaş üzerindeki herkes için 8 mg.
Demir Eksikliği Nedenleri Nelerdir?
Farklı bir çok nedenden dolayı demir eksikliği meydana gelmektedir. Neden olduğu tanısını koymak ve ona göre bir tedavi yöntemi uygulamak çok önemlidir.
Demir İhtiyacının Artması
- Gebelik dönemi,
- Emzirme dönemi,
- Sık doğum yapmak,
- Gelişme çağında olmak,
- Ergenlik dönemi şeklinde sıralanabilmektedir.
Yetersiz Demir Alımı
- Yetersiz ve dengesiz beslenme biçimi,
- Et, ciğer ve diğer sakatatların tüketilmemesi durumu (vejeteryan beslenme şekli).
Vücudun Demir Kaybetmesi
- Adet kanamalarının yoğun ve şiddetli geçmesi durumu,
- Mide ülseri rahatsızlığı bulunması,
- Hemoroid rahatsızlığı,
- Kaza gibi nedenlerden dolayı aşırı kan kaybedilmesi,
- Aşırı egzersiz yapılması durumu (bu gibi durumlarda idrar ve ter yolu ile vücuttan demir kaybedilmektedir).
Diğer Nedenler
- Mide asit salgısının yetersiz olması durumu,
- Mide ya da ince bağırsağın bir kısmının aldırılmış olması,
- Vücuda alınan demirin çeşitli nedenlerden dolayı bağırsakta emilim sağlayamaması,
- Çölyak hastalığı,
- Çay, kahve ve kola gibi günlük hayatta çok fazla tüketilen kafeinli içeceklerin yemekler ile birlikte tüketilmesi ( bu durumda demir emilimi yüksek oranda engellenmiş olur).
- Genetik demir eksikliği durumu,
- Demir emilimini engelleyen ilaçların kullanımı.
Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Demir eksikliğini erken fark etmek oldukça zordur. Çünkü vücut bir süre belirtilerini yok saymakta ve bu durumu belli etmemektedir. Bu nedenle rutin olarak sağlık kontrolleri yapılması tavsiye edilmektedir. Ancak belirtileri göstermeme durumu her zaman için geçerli olmayıp, kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir.
- Saç ve tırnakların kırılması,
- Ciltte kuruluk ve pul pul dökülme,
- Ağız köşelerinde çatlaklar oluşması,
- Dilde yanma ve şişme,
- Ağız mukozasının hassas olması,
- Sürekli halsizlik ve yorgunluk hissi,
- Konsantrasyon ve hafıza problemi,
- İlgisizlik durumu,
- Fiziksel aktiviteler yaparken nefes nefese kalma durumu,
- Baş dönmesi,
- Göz kararması,
- Şiddetli baş ağrısı,
- Depresyon durumu,
- Uyku problemleri,
- Normalden fazla üşüme hissi,
- Saç dökülmesi,
- Cilt renginin soluk olması,
- Kulak çınlaması,
- Ayaklarda ve ellerde uyuşma, karıncalanma olması.
Demir Eksikliği Hangi Hastalıklara Yol Açar?
Tedavi edilmediği taktirde hayati önem taşıyan sağlık problemlerine yol açabilmektedir.
- Kalpte çarpıntı, kalp yetmezliği ve kalp büyümesi gibi kalp rahatsızlıklarına neden olmaktadır.
- Hamilelikte, düşük doğum riskini ve erken doğum riskini ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca bebeğin zihinsel gelişimini etkilemektedir.
- Bağışıklık sistemini zayıflatarak, hastalıklara daha kolay yakalanma durumuna neden olmaktadır.
- Bebek ve çocuklarda görülmesi gelişim ve zekalarında gerilemeye neden olmaktadır.
- Huzursuz bacak sendromuna neden olmaktadır.
Demir Eksikliği Tedavisi
- Tedavisi için planlı bir yaklaşım izlenmesi gerekmektedir. Öncelikle kişide demir eksikliği durumunun nedeni araştırılmalı ve bir tanı koyulmalıdır. Çünkü tedavisi, nedenine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Neden olan sorunların ortadan kaldırılması, tedavi sürecindeki en önemli noktadır. Demir eksikliği tedavisinde hastalığın durumuna göre kemik iliği naklinden, kan takviyesine kadar birçok yöntem uygulanabilmektedir.
- Erken dönemlerde tanı koymak için serrum ferritini ölçüm yöntemi kullanılmaktadır.
- Gıda alımına bağlı olarak ortaya çıkmış ise hastaya yeterli düzeyde demir alacak şekilde bir diyet listesi yapılmalıdır. Hastanın demir açısından zengin olan et, balık, karaciğer ve diğer sakatatları tüketmesi tavsiye edilmektedir. Ayrıca bu durumda hastanın çay, kahve gibi kafeinli içecekler tüketmemesi söylenmelidir.
- Eğer verilen diyet ile düzeltilemeyecek durumda ise demir ilacı kullanması tavsiye edilmektedir. Demir ilacının doktor kontrolü dışındaki kullanımı oldukça tehlikelidir. Bu nedenle mutlaka bir doktora gidilmelidir.
- Demir eksikliği kişinin yaşam kalitesini düşürecek kadar ciddi boyutlara ulaşmış ise kan nakli yapılarak tedavi edilmesi bir başka seçenektir. Ayrıca tedavisinde bağışıklık sisteminin baskılanması için bazı ilaçlar da kullanılabilmektedir. Eğer bağışıklık sistemi alyuvar yapımını durdurmuş ya da parçalamış ise bu tedavi yöntemine başvurulmaktadır.
- Tüm bu tedavi yöntemlerinin haricinde içerisinde demir bulunan gıdaların tüketilmesi de tedaviyi hızlandırmakta ve sorununu ortadan kaldırmak için etkilidir.
Demir Fazlalığı Nedir?
Demirin vücutta olması gerekenden daha fazla bulunması, vücutta çeşitli dokularda demir birikmesi durumunu ortaya çıkartmaktadır. Bu da çeşitli sağlık problemlerini meydana getirmektedir.
Genellikle erkeklerde ve menopoz dönemi sonrasında kadınlarda görülmektedir. Yaşlı kişilerde görülen demir fazlalığı, kanser ve kalp hastalıkları ile doğrudan ilgilidir. Hemen tedavi edilmesi gereken bir rahatsızlıktır.
Demir Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?
Vücutta yok sayılarak belirtileri hemen ortaya çıkmayabilir. Bu kişiden kişiye değişiklik gösteren bir durumdur. Bu nedenle sık sık sağlık kontrolü yaptırmak gerekmektedir. Ayrıca aşağıda belirmiş olduğumuz belirtilerin görülmesi durumunda bir doktora başvurulmalı ve kesinlikle kan testi yapılmalıdır.
- Yorgunluk hissi,
- Eklem ağrıları,
- Karın ağrısı,
- Çeşitli karaciğer rahatsızlıkları,
- Şeker hastalığı,
- Kalp ritminde düzensizlik,
- Kalp yetmezliği,
- Cilt renginde değişiklik,
- Adet döneminin gecikmesi,
- Saç dökülmesi,
- Dalak ve karaciğerde büyüme,
- Kısırlık,
- Depresyon,
- İktidarsızlık,
- Kan şekerinde yükselme,
- Karaciğer enzimlerinin yükselmesi,
- Hipogonadizm gibi belirtiler görülür.
Demir Fazlalığı Hangi Hastalıklara Yol Açar?
- Eklemlerde problemlere yol açmaktadır.
- Aşırı demir depolama eğilimi bulunan organlar olumsuz etkilenmektedir. (Karaciğer, pankreas ve kalp gibi).
- Siroz hastalığı ortaya çıkmaktadır. Buda karaciğerde kalıcı izlerin meydana gelmesi demektir.
- Karaciğer kanserine neden olmaktadır.
- Pankreasın zarar görmesine neden olmaktadır.
- Diyabet hastalığını meydana getirmektedir.
- Kalbin kan pompalamasını etkilemekte ve bunun sonucunda kalp yetmezliği durumu ortaya çıkmaktadır.
- Ayrıca kalp ritmi bozukluğuna neden olmaktadır.
Demir İçeren Besinler Nelerdir?
Demir minerali birçok yiyecekte bulunan bir mineraldir. Fakat demir açısından en zengin yiyecekler, yağsız et ve deniz ürünleridir. Bunun yanı sıra anne sütü de çok fazla demir içermektedir. Bu nedenle ilk 6 aylık bebeklerin demir ihtiyaçları anne sütü ile karşılanabilir.
- Günlük hayatta en çok tükettiğimiz şeylerden biri ekmek. Ekmeğin mayalısını tüketmek mayasızını tüketmeye göre içindeki demirin çok büyük bir kısmını vücudumuza almamızı sağlar.
- C vitamini demir emilimini arttıran bir vitamindir. Sabah kahvaltılarında yumurtanın yanında portakal suyu içmek demir emilimini arttıracaktır. Kişi çok kalori almak istemiyorsa buna alternatif olarak yumurtayı domatesle birlikte tüketebilir. Öğle ve akşam öğünlerinde köftenin bol yeşillikli salata ile tüketilmesi demir emilimini artırmak açısından büyük önem taşımaktadır.
- Kahvaltılarda 1- 2 tatlı kaşığı kadar pekmez günlük demir ihtiyacını çoğu zaman karşılamaktadır. Özellikle keçiboynuzu pekmezi yüksek oranda demir içerir.
- Yumurta haşlamak yerine kimi zaman öğün olarak tüketilebilir. Yumurtayı menemen gibi pişirip içine yeşil biber, kırmızıbiber, domates ve soğan eklenmesi yoluyla C vitamini bakımından zengin hale getirildiğinde demirin vücuda alımı artırılmış olur.
- Kuru baklagiller ve tahıllı yemekler, mutlaka bol marullu,maydanozlu, domates ve limonlu salata ile tüketilmelidir. Bu şekilde tüketildiğinde tahıl ve baklagillerin içindeki demir daha fazla emilir.
- Kuru baklagiller ve tahıllı yemekler aynı zamanda kıyma, parça et veya tavukla pişirildiğinde demir emiliminin artmasını sağlamaktadır.
- Ara öğünlerde ise kuru meyvelerden kayısı, dut, kuru üzüm ve kuru erik günlük demir alımına katkıda bulunan yemişlerdendir.
Karaciğer
75 gram karaciğerin 5 gramı demir içermektedir. Demirin yanı sıra içerisinde farklı vitamin ve mineraller de barındırmaktadır. Fakat karaciğer, kolesterol değeri yüksek bir besin olduğundan kalp hastalarının tüketmesi tavsiye edilmemektedir.
İstiridye
75 mg istiridyenin 8 mg’si demir içermektedir. İçerisinde çinko da bulunur. Fakat çok fazla tüketilmesi önerilmez. Çünkü ağır metal birikimi açısından riskli bir yiyecektir.
Balık Türleri
75 gram balık, 1.7 mg demir içermektedir. Balık türleri aynı zamanda da protein kaynağıdır ve sağlık açısından oldukça faydalı bir besindir. Balık türleri içerisinde en çok alabalık ve uskumru tüketilmesi tavsiye edilmektedir.
Ispanak
Ispanağın 100 gramında 3 mg demir bulunmaktadır. Vitamin ve mineraller açısından zengin olan bu besinin sık sık tüketilmesi gerekmektedir.
Tavuk Eti
100 gram tavuk etinde 1 mg demir bulunmaktadır. Potasyum, fosfor ve çinko açısından da zengin bir besin olan tavuk etinin özellikle derisiz ve göğüs kısımları tercih edilmelidir.
Yumurta
1 Orta boy yumurta içerisinde 1 mg demir bulunur. Fakat yumurtanın çok fazla haşlanmaması gerekir. Çünkü çok piştiğinde protein kaybına uğrayan bir besindir.
Fındık
30 gram fındıkta 1 mg demir bulunur. Vitamin ve mineral açısından da oldukça faydalı bir besindir. Fakat tüketiminde fazlaya kaçmamak gerekmektedir.
Beyaz Fasülye
1 Su bardağı beyaz fasülye içerisinde 8 mg demir bulunur. Fasülyenin c vitamini içeren besinler ile birlikte tüketilmesi tavsiye edilmektedir.
Mercimek
Yarım su bardağı mercimek içerisinde 3 mg demir bulunur. İçerisindeki demir bitkisel kaynaklıdır. Dolayısıyla çabuk emilim sağlayamaz. Bu nedenle C vitamini içeren besinler ile birlikte tüketilmesi tavsiye edilmektedir.
C Vitamini İçeren En İyi 34 Besin
Konserve Sardalya
75 gram sardalya içersininde 2 mg demir bulunur. Pişirirken fırın, ızgara ve buğulama gibi sağlıklı pişirme yöntemleri tercih edilmelidir. Sardalya protein, fosfor ve çinko açısından da zengin bir besindir.
Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Baklagilleri etle pişirmek de demirin vücuda alımını kolaylaştıran yöntemlerden biridir.
- Her öğünde bol yeşillik tüketmeye özen gösterilmelidir.
- Demir eksikliği ileri boyutta olan kişilerin süt, yoğurt ve ayran gibi kalsiyum içeren besinleri yemeklerin yanında tüketmeleri yerine ara öğünlerde tüketmeleri önerilmektedir. Çünkü bu gıdalar demirin emilebilmesi için gereken midedeki asidik ortamı nötralize etmektedir.
- Çay ve kahvenin yemeklerin yanında tüketilmesi de uzmanlar tarafından onaylanmayan alışkanlıklardan biridir. Aynı zamanda yemeklerden hemen sonra da tüketilmemelidir.
- Çay tüketilirken de açık ve limonlu olması demir eksiliği anemisi olan kişiye ekstra yarar sağlayacaktır.
- Sürekli posalı gıdalarla beslenmek de demir emilimini azaltan etkenlerden biridir.
- Gıdalarımızı sakladığımız kapların teneke, alüminyum ve paslanmaz çelik olmamasına dikkat edilmelidir. Çünkü bu maddeler demirin emilimini azaltma etkisi ile ün salmışlardır.
- Demir bakımından yüksek gıdalar mümkün olduğunca çiğ tüketilmelidir. Eğer pişirmek gerekiyorsa yarı pişirme ve buharda pişirme yöntemlerine başvurulmalıdır.
- Bal, kandaki demir seviyesini artırmak için mucizevi bir besinidir. Manganez, bakır ve demir gibi mineraller açısından zengindir ve kandaki hemoglobin miktarını artırır.
- Halk arasında demir eksikliği için sadece pekmez tüketilerek geçeceği yönünde bir kanı oluşmuş durumdadır. Bilinenin aksine bu yanlıştır. Pekmezin tek başına demir eksikliğini gidermek için yeterli olmadığı bilinmelidir.
- Kekik ve nane yüksek demir içerir. Bu bitkiler bunun yanı sıra güçlü lezzete sahiplerdir. Tek başlarına yeşil halde tüketilebilecekleri gibi baharat şeklinde yemeklere ve öğünlere eklenebilirler.
- Isırgan otu, demir açısından zengin olduğu bilinen bitkiler biridir. Ispanak ve su teresi de içerdiği demir bakımından ısırgan otu gibidir.
- Ispanak, yoğurt ile tüketildiğinde demir emilimi azalmaktadır. Bunun yerine ıspanağın yumurta ile pişirilmesi önerilmektedir.
- Olgunlaşmış muz içinde bol miktarda demir barındıran meyvelerden biridir. Kandaki hemoglobin üretimini teşvik etmek amacıyla muz tüketilebilir.
- Sütün içine pekmez, yoğurdun içine pekmez eklenerek tüketilmemelidir. Çünkü süt ve yoğurdun içindeki kalsiyum demirin emilimini azaltacaktır.
- Vejetaryen bir beslenme tarzı benimsenmemelidir. Kırmızı et, tavuk eti ve balığın demir bakımından çok zengin olduğu unutulmamalıdır.
