C vitamini, Askorbik asit ve L-askorbik asit olarak da bilinen gıdaların bazılarında bulunan, suda çözünen bir vitamindir. Hayvanların büyük bir kısım vücutlarında kendileri sentezleyebiliyorken, insanlar bu vitamini sentezleyemez. Bu sebeple dışarıdan tükettikleri gıdalardan alırlar. Fizyolojik olarak yüksek indirgeme gücü özelliği sayesinde suda çözünen bir vitamindir. Kolajen, karnitin ve nörotransmiterler maddelerin biyosentezinde kofaktör olarak görev alır. Meyve ve sebzeler içinde en fazla narenciye sınıfında yer alan meyvelerde bulunmaktadır. Bu vitamin ilk kez 1912’de keşfedilmiştir. 1928 de izole edilmiş ve son olarak 1933 yılında kimyasal olarak üretilmiştir.
Gün içerisinde C vitamininin %70, %90’ı günlük tükettiğimiz gıdalardan alınır. Fazlası ise idrarda oksidatize edilmemiş askorbik asit olarak böbreklerden süzülerek dışarı atılır. Vücut direncinin yüksek tutulmasını sağlayan bu vitamin aynı zamanda bağışıklık sistemini de güçlendirir. Cildin kolajen üretebilmesi için damarların, kıkırdakların ve bağ dokularını yenileyebilmesi için vücudun her zaman C vitaminine ihtiyacı vardır. Kalp ve göz hastalıklarından, ayrıca felç ve kanserden korur.
Cilt kırışıklıklarını önler, kötü kolesterolü ve yüksek tansiyonu düşürmekte önemli rol oynar, hücre yenilenmesine yardımcı olan bu vitamin, yaraların hızla iyileşmesini sağlar, dokuların yenilenmesinde büyük rol oynar. Kalp ve damar hastalıklarının önlenmesine, tıkalı damarların sağlıklı bir şekilde tekrar genişlemesine, diyabet tedavisine de destek olan C vitaminin vücuda daha birçok faydası bulunmaktadır. Bu yüzden düzenli olarak alınmalıdır. Her hafta farklı bir meyve ve sebze düzenli olarak tüketirseniz ihtiyacınız olan tüm vitaminleri ve mineralleri alabilirsiniz.
C Vitamini Eksiliği Nedir?
İnsan vücudu işleyişinde önemli bir rol oynar ve üretilen bir vitamin olmadığından dışarıdan besin yolu ile alınması gerekmektedir. C vitamini eksikliği genellikle vücutta enerji düşüklüğü, ani yorulma, halsizlik gibi şikayetleri beraberinde getirir. İhtiyacın karşılanmaması uzun sürerse vücut kolajen üretemez hale gelir. Bu durum da ilerleyen zamanlarda vücuttaki çeşitli dokuların yıkılması ve doku tamirinin sekteye uğramasına, ciltte meydana gelecek olan kabarmalara sebebiyet verebilir.
Kılların yapısını bile etkileyen bu vitamin, kılların büyüdükçe protein yapısında oluşan kusurlardan dolayı kıvrılmasına veya sarmal şekillerde gelişmesine sebep olur. Bu durum eksikliğinin en büyük sebebidir. Ancak bu kılların kırılma ve dökülme olasılığı oldukça fazladır. Eksikliğinin kronikleşmesi durumunda iskorbüt diye bilinen hastalık oluşur. Bu hastalık en çok balıkla beslenen denizcilerde sık görülen bir hastalıktır. Günlük alınması gereken miktarda alınmadığı zaman eksikliği yaygın olabilmektedir. Özellikle, alkol ve uyuşturucu bağımlıları, crohn hastalığı gibi vitamin emilimini engelleyen bazı hastalıklar, sigara içiciler, sağlıksız diyet yapanlarda oldukça yaygın görülür.
Günlük C Vitamini İhtiyacı
Yaş ve cinsiyete göre günlük olarak tüketilmesi gereken miktar;
- 0 – 6 ay bebeklerde: günde 40 miligram,
- 7 – 12 ay bebeklerde: 50 mg/gün.
- 1 – 3 yaş çocuklarda: 15 mg/gün,
- 4 – 8 yaş çocuklarda: 25 mg/gün,
- 9 – 13 yaş çocuklarda: 45 mg/gün
- 14 – 18 yaş arası kızlar: 65 mg/gün,
- 14 – 18 yaş arası erkekler: 75 mg/gün,
- Hamile gençler: 80 mg/gün,
- Emziren gençler: 115 mg/gün.
- 19 yaş ve üzeri erkekler: 90 mg/gün,
- 19 yaş ve üzeri kadınlar: 75 mg/gün,
- Hamile kadınlar: 85 mg/gün,
- Emziren kadınlar: 120 mg/gün.
- Tüm bu değerlerin yanı sıra, sigara içen veya sigara içilen ortamlarda bulunan kişilerde, günlük alması gereken miktar 35 mg kadar arttırmalıdır. Bu sayede maruz kaldıkları zarar en aza indirgenebilir.
C Vitamini Eksiliğinin Nedenleri
Vücudun sağlıklı işlev görebilmesi için hayati önem taşımakta ve faydaları saymakla bitmemektedir. Günümüzde C vitamini eksikliği gelişmiş ülkelerde nadiren de olsa görülmektedir. Günlük alınması gereken değerin 10 mg’ın altına düştüğü zaman eksiklik belirtileri ortaya çıkar. Eksiklik görülmesinin birkaç temel sebebi olabilir.
- Bunlardan birincisi yeterli C vitamini alınmaması ve alınması gereken miktarın altına düşülmesidir.
- Özellikle hamile ve emziren kadınların bu dönemde yüksek seviyede ihtiyacı olduğu için, yeterli miktarda alınmadığında eksikliğe sebep olur.
- Herhangi bir sebepten veya hastalıktan kaynaklı olarak vitamin emiliminin engellenmesi yeterli miktarda alınmamasıdır. Bu emilimin olmamasının da nedenleri arasında, Crohn hastalığı ve çölyak hastalığı bazı vitaminlerin vücutta emilimini engeller. Aynı şekilde aşırı miktarda sigara ve tütün ürünü kullanımı de emilimi engelleyen etkenlerdir.
C Vitamini Eksiliğinin Belirtileri Nelerdir?
Teşhis ve tedavi edilmezse bu durum ödem, nefes darlığı, sinir problemleri, ateş ve havale geçirmeye kadar gidebilir. Eksikliğinin en yaygın görülen belirtileri;
- Yorgunluk, halsizlik ve güçsüzlük,
- Genel huzursuzluk hissi, ani öfke patlamaları,
- Ani kilo kayıpları,
- Kas ve eklem ağrıları,
- Vücutta en ufak darbede morluk oluşması,
- Ciltte oluşan kırmızı mavi renkte morarmalar ve noktalar,
- Saç tellerinde kopma ve yarılmalar,
- Saç köklerinin meydana gelen etrafında küçük, parlak kırmızı lekeler,
- Tırnak yatağında meydana gelen kırmızı benekler yada dikey çizgiler,
- Cilt kuruluğu,
- Diş etinde şişkinlik ve renksizlik oluşumu,
- Damarların yağ bağlaması (arteroskleroz),
- Diş etlerinde fırçalarken oluşan kanama,
- Burun kanaması,
- Kollajen oluşum hızını yavaşlattığı için açılan yaralar çok zor ve yavaş iyileşmesine neden olur,
- Kolay enfeksiyonlara yakalanma ve bunların uzun zamanda iyileşmesi,
- Yavaşlayan metabolizma nedeniyle alınan kilolar,
- Diş ve kilo kaybı görülür.
C Vitamini Eksiliği Hangi Hastalıklara Yol Açar?
- Genellikle iskorbüt adı verilen hastalığa sebep olabilir. Aynı zamanda anemiye de yol açabilmektedir. İskorpit 18. yüzyılın sonlarında birçok denizcinin ölümüne sebep olmuş bir hastalıktır. Bu hastalığın sebebi az miktarda alınan C vitaminidir genellikle sadece balık ile beslenenlerde görülür. İngiliz bir denizci tarafından narenciye meyveleri yemenin iskorpiti önlediğini ispatlamıştır.
- Damar sertleşmesi veya yüksek kolesterole sebep olma ihtimali oldukça yüksektir.
- Vücuttaki ürik asit seviyesi dengelenemezse gut hastalığı sebep olabilir.
- Katarakt oluşumu gözlenebilir.
- Ayrıca safra kesesi problemlerine sebep olur.
C Vitamini Eksiliğinin Tedavisi
C vitamini eksikliğinin tedavisi, ancak C vitamini takviyeleri veya C vitamini açısından zenginleştirilmiş besinler içeren gıdalarla uygulanan doğru bir diyetle tedavi edilir. C vitamini ihtiyacı kişinin cinsiyeti, yaşı, hamilelik gibi faktörlere göre değişebilmektedir. C vitamini takviyesi bir süre sonra bırakılmalıdır. Fakat C vitamini bakımından zengin yiyecekleri mutlaka tüketmeye devam etmek gerekmektedir.
Normal düzeyde C vitamini eksikliği olan insanlara yeterli olabilecek bir tedavi yöntemidir. C vitamini tedavisine başlandığında belirtiler birkaç hafta içerisinde kaybolur. Diyet yeterli ve dengeli bir şekilde yapıldığında C vitamini eksikliği kolayca engellenebilir. Diyetinizin sebze ve meyve açısından zengin olmalıdır.
C Vitamini Fazlalığı Nedir?
Sağlıklı yaşamak, hastalıklardan korunmak yada enerji kazanmak için vitamin kullanımı oldukça önemlidir, fakat vitamin takviyesi alınırken, mutlaka bir doktora başvurulmalıdır. Bilinçsizce vitamin takviyesi alınmamalıdır, gelişigüzel vitamin kullanımı yarardan çok zarar getirebilir. Vitaminler ve mineraller, sağlıklı yaşamın bir parçası, vücudun işleyişini sürdürebilmesi için gerekli bir ihtiyaçtır. Fakat bu vitamin ve minerallerin fazla tüketilmesi durumunda ciddi problemlere yol açabilir. Vitaminler genellikle bitkisel ve hayvansal besinlerde bulunur. Vitamin gereksinimi arttırabilecek çeşitli fizyolojik, patolojik durumlar, çevresel faktörler ve ilaç tedavileri olabilir.
C Vitamini Fazlalığı Belirtileri
Günlük olarak tüketilen yiyeceklerle yeterince vücuda alınabilen bir vitamindir. Günde 2 gramdan fazla alınması, C vitamini fazlalığı oluşturabilir ve sakıncalıdır.
- Genellikle fazlası karın ağrısı, bulantı, idrarda kanama, yanma ve kusmaya sebep olabilir.
- Uzun süreli ve yüksek doz kullanıldığı zaman böbrek taşı oluşumuna sebep olur, bu durumun da en bariz belirtisi, sırtta kaburgaların altında, alt karın bölgesinde şiddetli ağrı oluşumudur.
- Bacak kaslarında ani kramplar girmesi,
- Uyku problemleri,
- Kısırlık ve adet döngüsünde meydana gelen düzensizlikler,
- Baş ağrısı, çarpıntı, ishal de görülen belirtileri arasındadır.
- Demir kullanan hastalarda fazla demir yüklemesine sebep olur, başta gelen belirtileri, aşırı yorgunluk, eklemlerde ağrı, saç, kaş ve kirpik kaybı, yüksek kan şekeri, karaciğer ve dalakta şişkinlik, kalpte ritim bozukluğu, cilt renginde değişim görülebilir. Ayrıca demir zehirlenmesi görülmesi çok yüksek bir ihtimaldir.
- Aynı zamanda şeker ölçümü için verilecek idrar testinin ölçümlerini bozar. Yanlış tanı konmasına sebep olabilir.
- Enzim eksikliği olan hastalarda, kan hücrelerinin yıkımına neden olma ihtimali çok yüksektir.
C Vitamini Fazlalığı Hangi Hastalıklara Yol Açar?
Sağlığı korumak ve enerji kazanmak için vitamin kullanımı giderek artmaktadır. En sağlıklı vitamin alım yöntemi doğal besinlerden karşılanmasıdır. Son zamanlarda bilinçsizce alınıp kullanılan ek vitaminler oldukça artış göstermiştir. Bu durum çeşitli hastalıklara davetiye çıkarır. Zaten sağlıklı olan bireylerin günlük aldığı gıdalara ek olarak vitamin almalarına gerek olmamaktadır. Eğer kişinin vitamin eksikliği varsa bunu doktor kontrolünde alması gerekmektedir. Bilinçsizce tüketilen C vitamini çeşitli hastalıklara yol açabilmektedir.
- Soğuk algınlığı, grip gibi hastalıklara yakalanma durumunda kullanılmaya ilk başlanan vitamindir. Fakat yüksek dozda ve uzun süre kullanıldığı zaman, oksalat taşları oluşturabilmektedir. Bu durumda böbrek taşı oluşumunu etkiler.
- Fazlası mide asidini artmasına ve mide hastalıklarına sebep olabilir.
- Anemi hastalığı doğrultusunda C vitamini tedavisi uygulanır, fakat dozundan fazla alındığında bir çeşit demir birikimi olan hemokromatoz meydana gelir. Hemolitik anemilerde C vitamini kullanılmamalıdır.
- Demir fazlalığına bağlı olarak kalp krizi, kalp yetmezliği hastalığı, şeker hastalığı, nörodejeneratif hastalıklar, osteoartrit ve osteoporoz, kalıtsal hemokromatoz, hemokromatozis, karaciğer hastalığı olarak bilinen siroz ve karaciğer kanserine sebep olabilir. Ayrıca iç organlarda yüksek miktarda demir birikimi beyin ve karaciğerde ölümcül hasarlara sebebiyet verebilir.
C Vitamini İçeren Besinler Nelerdir?
Vücudu korumada önemli antioksidanları içermektedir. Genellikle, kırmızıbiber, kivi, çilek, brokoli, kavun, domates, patates, karnabahar, üzüm suyu, brüksel lahanası, portakal, greyfurt, maydanoz, limon, ananas, taze rezene, yaban mersini, taze fasulye, soğan, bezelye, tere, roka, muz, havuç, avokado, papaya, elma, salatalık, yeşil biber, erik, kayısı da bolca bulunur.
