A vitamini vücudumuzun normal işleyişini sürdürebilmesi için mutlaka gerekli olan vitaminlerdendir. Yağda eriyen en önemli vitaminlerdendir ve karaciğerde depolanır. Genellikle göz problemlerine ve geçici yaşanan körlüğe iyi gelir. Aynı zamanda bağışıklık sistemini de kuvvetlendirir, ayrıca vücut dokularının onarılmasını sağlayan, hücre yenilemesine de yardımcı olur. Cildin nemli kalmasını sağlar ve saç yenilenmesinde de rol oynar. Doğurganlığı arttırır ve başta cilt kanseri olmak üzere kanser riskini düşürür. Sindirim sisteminde oluşan ülserlere de iyi gelirken aynı zamanda enfeksiyonlara karşı vücudu korur.
Büyüme, üreme, kemik ve diş gelişimi açısından vazgeçilmez vitaminlerdir. Yağda eriyen vitaminler arasında olan A vitamini ısıya ve pişirmeye karşı da dayanıklıdır. Retinol (hayvansal) ve karoten (bitkisel) olarak ikiye ayrılır. Hayvansal gıdalarda daha fazla bulunmaktadır. Hayvansal kaynaklı A vitamini, göz sağlığı, bağışıklık sistemi ve dolaşım sistemi açısından sağlığa çok etkisi bulunur.
Bitkisel kaynaklı A vitamini bitkisel gıdalardan alınabilir, genelde pro-vitamin olarak adlandırılabilir, ayrıca çok kuvvetli antioksidan etkiye sahiptir, kırmızı sebze ve meyvelerde daha çok bulunur. Vücudumuz için vazgeçilmez vitaminlerden biridir.
A Vitamini Eksikliği Nedir?
A vitamini eksikliği sıklıkla görülen bir sorun değildir. Ancak gebelik ve emzirme döneminde eğer bebek anne sütünden yeterince A vitamini alamazsa eksikliği görülebilir. Bu vitaminin eksikliği sonucunda halsizlik ortaya çıkıp, enfeksiyon riski artmaktadır. Aynı zamanda vücutta geri dönüşü olmayan sağlık sorunlarına da neden olabilir.
A vitamini eksikliğinde görme ile ilgili problemler ortaya çıkmaktadır. Bu vitamin karaciğerde depolandığı için kanda miktarı düştüğünde, karaciğerdeki depoları azaldığında devreye girer. Gece körlüğü, gözün parlaklığını yitirerek aşırı kuruması, gözyaşının yetersiz salgılanmasına neden olur. Aynı zamanda demir eksikliğine de neden olabilir. Sindirim organlarını kötü yönde etkilenir. Çocuklarda A vitamini eksikliğinde normal büyüme ve gelişme sağlanamaz.
Günlük A Vitamini İhtiyacı
NIH ‘e ( National institutes of health) göre A vitamininin yaş aralıklarında, bulunma ihtiyaçları şu şekildedir;
- Erkek bireylerde 900 mcg, kadın bireylerde 700 mcg
- Gebelik Sürecindeki bireylerde; 770 mcg, emzirme dönemindeki bireylerde; 1300 mcg
- 0-6 Aylık Bebeklerde; 400 mcg , 7-12 aylık bebeklerde; 500 mcg
- 1-3 Yaş Arası Çocuklarda; 300 mcg , 4-8 yaş arası çocuklarda; 400 mcg
- 9-13 Yaş Arası Çocuklarda; 600 mcg
- 14-18 Yaş Arası Çocuklarda Erkeklerde; 900 mcg, 14-18 yaş arası kız çocuklarında;700 mcg
- 19+ Yaş erkeklerde 900 mcg, 19+ yaş kadınlarda: 700 mcg
olarak bilinir.
A Vitamini Eksikliği Nedenleri Nelerdir?
A vitamini eksikliği, bitkisel gıdalardan hayvansal gıdalara göre daha çok bulunduğundan, bitkisel gıdaların yeterince tüketilmemesi durumda görülür. Aynı zamanda balık yağı başta olmak üzere süt, tereyağı, yumurta, böbrek, peynir, yoğurt gibi esinlerin eksik tüketiminde de A vitaminin eksikliği görülür. Yani kısacası A vitamini içeren gıdaların yetersiz tüketimi durumunda meydana gelir. Yiyeceklerden alınan A vitamininin, sindirim kanalında yeterli derecede emiliminin olmaması ve ya vücutta işlenememesi sebebiyle de olabilir.
- Ateşli, kronik enfeksiyonlar sonucunda,
- Troid bezinin yetersiz çalışması durumunda,
- Hipotiroidi, Safra asidi yetersizliği, aşırı alkol tüketiminde,
- Enflamatuar bağırsak hastalıkları, ince bağırsak baypas ameliyatı,
- Dış salgı bezlerini tutan genetik bir hastalık olan Kistik fibrozis rahatsızlığı sonucu meydana gelir.
- Yağda eriyen bir vitamin olduğu için vücutta yağ emiliminin bozulması, A vitamini emilimini de bozar.
- Çölyak ve Crohn hastalığı gibi hastalıklarda emilimi bozacak durumlarda A vitamini eksikliği görülür.
A Vitamini Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
- Sıklıkla ortaya çıkan görme problemleri, A vitamini eksikliğinin en büyük belirtilerinden biridir.
- Bağışıklık sistemi zayıflar dolayısıyla enfeksiyon kapma ve hastalanma riski artar.
- Kemik ve diş gelişimi zarar görür.
- Çocuklarda normal büyüme ve gelişme sağlanamaz.
- Sindirim organları kötü yönde etkilenir.
- İskelet sistemi sorunları meydana gelir.
- Aşırı cilt kuruluğu en fazla görülen durumlardan biridir.
- Gözlerin kurumasına sebep olur.
- Gözde meydana gelen gümüş renginde lekeler (bitot lekeleri).
- Ağız yaraları (aft), dudak kuruluğu ve dil kalınlaşmasına sebep olabilir.
- Tırnaklar daha çabuk kırılır.
- A vitamini eksikliği dolayısıyla Demir eksikliğine neden olabilir.
- Epitel doku sertleşir, ayrıca göz, burun, sinüs, orta kulak, ağız, akciğer ve idrar yolu enfeksiyonları artar.
A Vitamini Eksikliği Tedavisi
A vitamini eksikliğine bağlı olarak görülen belirtilerle karşılaşıldığında ilk olarak yapılacak şey kesinlikle bunun nedeninin ne olduğunun tespit edilmesidir. Teşhis konduktan sonra hemen tedaviye başlanılmalıdır. A vitamini ile zenginleştirilmiş, dengeli ve yeterli bir beslenme programı yapılıp, uygulanmaya başlanmalıdır. Sadece A vitamini yönünden zenginleştirilmiş içerik ile bu eksikliğin giderilemeyeceği durumlar varsa, bu kişilere tıbbi bir girişimde bulunulması gerekebilir. Bunun gibi durumlarda bu kişilere takviye olarak A vitamini verilebilir.
Beslenmenin yeterli olacağı durumlarda, sabahları, inek sütü, peynir, haşlanmış yumurta, öğlenleri, sığır eti, yoğurt, akşamları, balık eti, kuzu ciğer veya tavuk eti gibi A vitamini yönünden zengin olan besinleri tüketmek yeterli olacaktır. Aynı zamanda bal kabağı gibi turuncu sarı sebzeler, portakal, papaya gibi parlak renkli meyveler ve yeşil yapraklı sebzeler de hayvansal gıdaların yanında tüketilmelidir, bu sebzelerde A vitamini yönünden zengindir.
A vitamini ve beta-karoten takviyesi doktor kontrolünde alınabilir. Fakat sadece eksikliği önemli oranda ise alınabilir. Yine de doktor kontrolünde kullanılması gereken bu takviyelerin günlük kullanılması gereken miktarları; 14-18 yaş arasında, 2800 mcg ve tüm yetişkinlerde 3000 mcg dir. Sadece şiddetli vakalarda, şok tedaviler gerekebilir. Böyle tedavilerde genellikle doktorlar 2 günde 18.000 mcg A vitamini verebilir.
A Vitamini Eksikliği Hangi Hastalıklara Yol Açar?
A vitamini insan vücudu üzerinde büyük önem taşımaktadır. Eksikliği en başta göz hastalıklarına sebep olur, en önemlisi de gece körlüğüdür. Ayrıca kornea üzerinde yaralar, gözde bulanıklık, kornea yumuşaklığı, bitot lekesi, göz enfeksiyonları, iltihaplanma da görülen hastalıklardandır. Bağışıklık sistemi zayıflar. İnsan vücudu hastalıklarla savaşamaz ve böylece her türlü gribal enfeksiyon ve diğer birçok hastalık türüne yakalanma riski artar.
Solunum sisteminde sıkıntılar ortaya çıkar. İdrar yolu iltihabı, bağırsak enfeksiyonları, demir eksikliği dolayısıyla anemi görülür. Çölyak hastalığı ve Crohn hastalığına sebep olabilir. Ayrıca üreme bozuklukları, kısırlık, düşük doğum, anomali doğumlar ve uyku kalitesinde bozulmalar meydana gelir. Kemik büyümesi yavaşlar, dolayısıyla kemik erimesi ortaya çıkar. Ayrıca kemik ve dişler zayıflar.
Saçta fazlasıyla kepeklenme görülür ayrıca dökülmeler artar. Deri, tırnak, saç sağlığı olumsuz olarak etkilenir. Vücudun önemli işlevlerinden biri olan hücre yenilemesinin gerçekleşmesi yavaşlar hatta durur, bu yüzden yaralar geç kapanmaya başlar. Aynı zamanda hücre yenilemesi zararlı hücrelerin de vücuttan dışarı atılması konusunda çok önemlidir.
A Vitamini Fazlalığı Nedir?
A vitamini eksikliği olabileceği gibi fazlalığı da olabilir. Özellikle hamile kadınlarda riskli doğum oranının artmasına yol açabilir. Eksik olması durumda ve fazla tüketildiği zaman sağlık sorunları oluşur. Fazlalığı fazlasıyla tehlikeli bir problemdir ve oldukça dikkat edilmesi gerekmektedir. Günlük tüketilen A vitamini miktarına dikkat edilmeli ve farkında olunmalıdır. Olması gereken, sağlıklı değer aralıklarından asla çıkılmamalıdır. Suda çözülebilen bir vitamin olmadığı için, fazlalığı durumunda idrarla dışarı atılamaz ve karaciğere depolanır.
A vitamini fazlalığı kan testleri sonucunda ortaya çıkabilir. Oldukça dikkatli tüketilmesi gereken bir vitamindir aksi takdirde A vitamini zehirlenmesine sebep olur. Bu durumun en sık karşılaşılma sebebi ise, takviye A vitaminlerinin aşırı ve bilinçsiz tüketimidir. Özellikle ergenlik döneminde akne, sivilce oluşumu fazla olan bireylerin kullandığı, izotretionin ilacı da fazlalığa sebep olabilir. Tedavisinde genellikle, fosfatidilkolin ilaçlar, E vitamini takviyesi verilebilir. Ayrıca karaciğer veya böbrek hasarı var ise, bağımsız tedaviler uygulanabilir, hatta çok ileri durumlarda karaciğer nakli bile gerekebilir.
A Vitamini Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?
- Saçlarda kopma ve dökülme,
- Uykusuzluk ve burun kanamaları,
- Kemik şişmesi ve kemik kırılmaları,
- Nöbet geçirmeler,
- Mide bulantısı, kusma iştah kaybı,
- Fazla A vitamini karaciğerde depoladığından karaciğerde bozukluklar yaşanabilir, dolayısıyla cilt problemleri,
- Mide problemleri ve baş ağrısı,
- Hissizlik ve yürüyememe,
- El ve ayaklarda sararma oluşur, eklem ve kas ağrıları ayrıca dudak çatlamaları,
- A vitamini fazlalığının iyice artmasının sonucunda, kafa iç basıncında artış, deride pullanma ve dökülme, uzun kemiklerde kalınlaşma ve karaciğerde büyüme görülür.
- Zehirlenmeye sebep olur, zehirlenmenin ilk belirtileri de, baş dönmesi, mide bulantısı ve kusmadır.
A Vitamini Fazlalığı Hangi Hastalıklara Yol Açar?
- A vitamini fazlalığı vücutta zehirlenmeye yol açar. Bu zehirlenme akut veya kronik olabilir. Akut zehirlenme, kısa sürede yüksek oranda A vitamini alınmasıyla olur. Kronik zehirlenme ise, A vitaminin vücutta uzun süre depolanmasıyla oluşur.
- Göz kuruluğu ve görme sorunları ve göz hastalıklarının neredeyse hepsine sebep olur.
- Kemiklerin güçsüzleşmesi, dolayısıyla osteoporoza sebep olur.
- Gingivit başta olmak üzere, diş ve diş eti rahatsızlıklarına sebep olur.
- Kornea tabakası zarar görür.
- Gece körlüğü en sık görülen göz rahatsızlığıdır.
- Karaciğerde depolandığından, fazla yağlanması sonucunda, ciltte sivilceler oluşur.
A Vitamini İçeren Besinler Nelerdir?
A vitamini 2 şekilde bulunabilir. Hayvansal kaynaklı A vitamini ve de bitkisel kaynaklı A vitamini olarak adlandırılırlar. Özellikle A vitamini yönünden zengin olan besinler, mutlaka ışık görmeyen ve aynı zamanda da düşük ısıya sahip olan ortamlarda bulundurulmalı ve saklanmalıdır.
Bitkisel kaynaklı A vitamini, Pro-vitamin olarak da adlandırılan bitkisel kaynaklı A vitaminleri, çok kuvvetli antioksidan etkiye sahiptir. Bu özelliğe sahip olan A vitaminleri bağışıklığını güçlendirir. Bunlar genelde; yeşil fasulye, domates, kuşkonmaz, maydanoz, kırmızı biber, tatlı patates, pırasa, bezelye, havuç, lahana, ıspanak, şalgam, brokoli, kabak, pazı, mercimek, kavun, papaya, karpuz, greyfurt, kayısı ve havuçta bolca bulunur.
Hayvansal kaynaklı A vitamini, göz sağlığı açısından önemlidir, bağışıklık sistemini güçlendirir ve dolaşım sistemini hızlandırır. Hayvansal kaynaklı A vitaminleri genellikle; inek sütü, yumurta sarısı, peynir, yoğurt, keçi sütü, ciğer ezmesi, tavuk, sardalya, karides, somon, dana karaciğeri ve hayvan sakatatlarında bolca bulunur.
